آشنایی با مهارت‌های زندگی

از نظر تئوری، نظریه ی یادگیری اجتماعی در شکل گیری مهارت های زندگی نقش اساسی دارند. طبق این تئوری یادگیری فرایندی فعال و مبتنی بر تجربه فرض می شود. رفتارهای اجتماعی نیز از طریق مشاهده و تجربه آموخته می شوند و چنان چه پیامدهای مثبت داشته باشند، این رفتارهای آموخته شده، ‌تقویت و حفظ می شوند. بهترین زمان برای یادگیری و شکل گیری این مهارت ها دوران کودکی و نوجوانی است. هر چند در سنین بالاتر هم یادگیری مقدور است، ولی نیاز به صرف انرژی بیش تری خواهد بود، چرا که بسیاری از ویژگی های فردی و نحوه ی رویارویی با مسائل در فرد شکل گرفته و تغییر آن می تواند دشوار باشد. بنابراین می توان چنین تصور کرد که این مهارت ها در طول زندگی و در کنار تجارب فرد شکل می گیرند. اما چنان چه نیاز به آموزش این مهارت باشد، استفاده از شیوه های مهارت آموزی و روش های کارگاهی و مشارکت فعال افراد ضروری است و در نهایت تمرین و استفاده از مهارت های آموخته شده در موقعیت های مختلف زندگی منجر به کسب مهارت های لازم در فرد می شود. بنابراین آموختن این مهارت ها تنها از طریق مطالعه ی کتاب یا شرکت در جلسات سخنرانی امکان پذیر نمی باشد.

چه عاملی باعث آموزش اختصاصی و توجه ویژه به این مهارت ها شده است؟

در جوامع امروزی تعاملات انسانی محدودتر و از سویی دیگر پیچیده تر شده است. سن مسئولیت پذیری کودکان بالا رفته و عملاً کودکان تا سنین بالا جز فعالیت های تحصیلی، مسئولیت جدی دیگری ندارند، ‌علاوه بر آن درگذشته ی نه چندان دور به علت خانواده های گسترده (خانواده ای که نسل های قبل(پدربزرگ و مادربزرگ) با عموها و عمه ها، خاله و دایی در کنار هم بودند)، ‌کودکان تعاملات بیش تری داشتند، الگوهای یادگیری بیش تری را در محیط اطراف خود می دیدند و با واکنش های متفاوت و برخوردهای مختلف رو به رو بودند، که این ها همه موجب رشد مهارت های اجتماعی کودکان بود. کمبود این تعاملات، فردگرایی رو به گسترش و از سویی دیگر افزایش نیاز به این مهارت ها به دلیل معادلات پیچیده در روابط کنونی و چالش های زندگی اجتماعی باعث نیاز به آموزش اختصاصی و ویژه ی مهارت هایی شده که درگذشته تدریجاً از دوران کودکی و در بستر جامعه شکل می گرفته است. علاوه بر این تفاوت های سرشتی و تفاوت در محیط آموزشی و پرورشی کودکان موجب نیاز متفاوت آن ها به آموزش این مهارت ها می شود. چنان چه برخی کودکان و نوجوانان در مقایسه با هم سالان شان ضعف بارزی در ارتباطات بین فردی و اجتماعی و به کارگیری مهارت های زندگی دارند.

چه زمان و چه روشی برای آموختن این مهارت ها مناسب است؟

بهترین زمان برای یادگیری و شکل گیری این مهارت ها دوران کودکی و نوجوانی است. هر چند در سنین بالاتر هم یادگیری مقدور است، ولی نیاز به صرف انرژی بیش تری خواهد بود، چرا که بسیاری از ویژگی های فردی و نحوه ی رویارویی با مسائل در فرد شکل گرفته و تغییر آن می تواند دشوار باشد. آموزش این مهارت ها به شیوه ی مهارت آموزی و کاربردی خواهد بود و معمولاً برنامه های آموزشی کودکان به صورت بازی هایی با پیام ها و تمرینات مرتبط در جهت کسب مهارت های فوق است. در بسیاری از کشورها از جمله کشور خودمان برنامه هایی برای آموزش این مهارت ها در مدارس وجود دارد. والدینی که با مهارت های زندگی و شیوه های آموزش آن آشنا می باشند، می توانند در تعاملات روزمره با کودک در قالب بازی، انجام تکالیف و مسئولیت ها و گفت وگو، وی را در کسب مهارت های فوق یاری دهند. از طرفی والدین توانمند در مهارت های زندگی، الگوی مناسبی برای کودکان شان خواهند بود و از این طریق نیز این مهارت ها در کودکان تقویت می شود.  

آیا همه به آموزش های اختصاصی مهارت های زندگی نیاز دارند؟

چنان چه ذکر شد، ‌به طور معمول و در شرایط ایده آل افراد این مهارت ها را از دوران کودکی در محیط خانواده و اجتماع می آموزند، اما به دلیل برخی تفاوت های فردی و شرایط خاص محیطی و اجتماعی، امروزه کودکان بیش تری در معرض عدم کسب مهارت های مناسب هستند که از پیامدهای آن در آینده، می توان به شیوع رو به افزایش آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد و خشونت اشاره کرد. آموزش مهارت های زندگی در ابتدا به صورت یک برنامه ی پیشگیری از مصرف مواد مخدر و سیگار برای نوجوانان طراحی شد که علاوه بر کاهش مصرف مواد، ‌نتایج مثبت دیگری نیز در پی داشت، از جمله بهبود روابط بین فردی وعملکرد تحصیلی در کودکان، کاهش مشکلات رفتاری، مقابله ی مناسب تر با اضطراب ها و استرس های روزمره و موفقیت بیش تر در حل مشکلات بین فردی. چنان چه پیش تر ذکر شد، والدین علاوه بر بهره گیری از این مهارتها در زندگی روزمره، می توانند با برخوردها و مداخلات مناسب در جهت رشد مهارت های زندگی در کودکان شان موثر باشند. قدم اول آشنایی با این مهارت ها و قدم بعدی تلاش در جهت کسب آن بر اساس برنامه های آموزشی مرتبط است و کتاب حاضر در جهت گام اول است.
منبع مقاله :
مهدوی، نیلوفر؛ (1388)، مهارت های زندگی، تهران: نشر قطره، چاپ دوم
/م